Oude documenten hadden geen geheimen voor Jan van der Es.
In de aanloop naar het vijftigjarig bestaan van de Stichting Oud Ridderkerk hebben we de geschiedenis van onze organisatie de revue laten passeren. Wie waren de mannen van het eerste uur? Bij het stellen van die vraag hoort zeker ook de naam van Jan van der Es, de geschiedkundige vraagbaak van de stichting, te worden genoemd. Hij overleed op 30 november 1993 vrij plotseling op 83-jarige leeftijd en was een gewaardeerd medewerker en medebestuurslid van de Stichting Oud Ridderkerk.
Van 's morgens vroeg tot 's avonds laat werkte hij aan zijn hobby - de geschiedenis van Ridderkerk. In Rijksarchieven, de archieven in Dordrecht, justitiële archieven en andere bronnen diepte hij gegevens op om die thuis achter de typemachine vast te leggen en te verwerken. Van elke vondst maakte hij aantekeningen of een fotokopie. Vier dikke chronologisch geordende ordners herinneren aan die speurtochten. Oudhollands handschrift had voor hem geen geheimen. Hij leerde ook Latijn om de inhoud van documenten zelf te kunnen beoordelen. Zijn belangstelling ging vooral uit naar de 18e en 19e eeuw. Ook in het Frans gestelde documenten hadden zijn belangstelling. Jan van der Es bezat een geheugen als een ijzeren pot. Bovendien had hij, zo lees ik in Bulletin no. 29 van juni 1994 waarin hij door het bestuur herdacht werd, een ongeëvenaarde hoeveelheid kennis paraat. Een aan hem gestelde vraag naar een datum of een feit leverde bijna altijd een verhaal op met details en de nodige bijzonderheden. Tot op hoge leeftijd bleef hij hongerig naar informatie die hij kon gebruiken. Toen ik hem leerde kennen kwam hij al snel bij ons buurten om te kijken of er in de boekenkast iets van zijn gading te vinden was.
Wetenschappelijk.
Kwam je de naam Jan van der Es tegen dan stond daar vaak in een adem achter "amateur-historicus". Het deed me altijd denken aan "amateuristisch". En dat was hij beslist niet! Jan van der Es was nauwgezet en ging zeer wetenschappelijk te werk. Ik ben er dan ook een voorstander van hem voortaan in publicaties gewoon 'Ridderkerks historicus' te noemen. Van der Es doorliep in de jaren twintig in Ridderkerk de 3-jarige uloschool, de bekende christelijke Dr. Kuyperschool. Hij was een zeer intelligente leerling. De school bood heel goede leerlingen de mogelijkheid in drie jaar opgeleid te worden tot het volledige ulo-examen. Daarover bestaat nog een opmerkelijk verhaal. Jan Sintemaartensdijk, zelf oud-geschiedenisleraar van het Farel College haalt dat aan in zijn gedenkboek "van Kuyper tot Farel" Guillaume Farel Christelijke scholengemeenschap voor MAVO, HAVO en Atheneum te Ridderkerk 70 jaar": 'Jan v.d. Es doorliep de ULO in driejaar. Dat was dan ook een enorme studiebol, vonden de anderen. Dat heeft ook de heer Burggraaf [als leerkracht aan de school verbonden] tot zijn schade moeten ondervinden. Die had een rijksdaalder uitgeloofd voor een 10 op het eindexamen. Jan haalde er twee. Burggraaf hield zijn woord en betaalde uit eigen zak de vijf gulden. Dat was een flink bedrag in die tijd.' Jan van der Es werkte als administrateur bij het voormalige vervoersbedrijf "De Twee Provinciën". Al jong was er de belangstelling voor geschiedenis en hij kocht wel eens een boek. Maar tot systematisch onderzoek kwam het toen nog niet. Pas in de Tweede Wereldoorlog vond hij gelegenheid om eens naar het archief in Den Haag te gaan. Dat was tijdens de spoorwegstaking. Maar echt op gang kwam hij, naar eigen zeggen, pas na zijn pensionering.
Dick de Winter.
Vervolg Jan van der Es, Ridderkerks historicus deel 2.